I wojna światowa kojarzona jest przede wszystkim z frontem zachodnim. Masakry pod Ypres i Verdun, boje nad Marną, Sommą i Aisne zepchnęły w cień Wschód. Utrwalają ten przekaz spektakularne fotografie. Ikonografia dotycząca wschodniego frontu jest wiele skromniejsza i prawie nieznana. Tymczasem w pierwszym roku wojny walki toczyły się w Prusach Wschodnich, Królestwie Polskim i Galicji Zachodniej. Latem 1915 linia frontu zaczęła przesuwać się na wschód, ciągnąc się od Bałtyku po łuk Karpat. Zacięte walki toczyły się na litewskich pustkowiach i nad jeziorami Wileńszczyzny, w dolinach dopływów Dniestru w Galicji, dzikich Karpatach, jarach Bukowiny i Besarabii. Nawet w polskiej świadomości wschodni front I wojny światowej to niemal wyłącznie epopeja Legionów Polskich czy losy polskich korpusów w Rosji. Tymczasem na Wschodzie – od Rygi po Czerniowce – walczyły przede wszystkim armie Cesarstwa Niemieckiego i Austro-Węgier. Wystawa przywołuje obraz drugiego, największego teatru działań wojennych w Europie. Celem ekspozycji nie jest przypomnienie przebiegu działań wojennych, ale przedstawienie funkcjonowania machiny wojennej, życia na froncie i terenach przyfrontowych – także w najbardziej codziennych aspektach – oraz skutki wojny dla ogarniętych nią ziem i ludności cywilnej.
Autor rozpoczyna opowieść o Wielkiej Wojnie na Wschodzie przypomnieniem obrazu Europy Środkowo-Wschodniej przed wybuchem konfliktu. Stosunkowo mało miejsca poświęca znanej „sprawie polskiej”. Z prezentowanych materiałów wyłania się skomplikowana mozaika, którą – poza Polakami z trzech zaborów – tworzyli żołnierze z Niemiec (w tym Alzacji i Lotaryngii); wielonarodowej c.k. monarchii: Austrii, Węgier, Czech, Moraw, Galicji, Bukowiny, Siedmiogrodu, Słowenii, Chorwacji, Bośni, Czarnogóry, Dalmacji oraz wojsk rosyjskich, w których poza Rosjanami i Polakami, walczyli Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Finowie, Niemcy inflanccy, ściągani z głębi imperium Kozacy, Kałmucy, Tatarzy, Baszkirzy. Znacząca cześć ekspozycji została poświęcona wojennej codzienności, która ze względu na pozycyjny charakter tego światowego konfliktu i linię frontu ciągnącą się przez niezurbanizowane tereny, znacznie odbiegała od realiów znanych z II wojny światowej. Ze zdjęć z okopów wyłania się zaskakujący obraz monotonii i atmosfera czekania. Równie nieoczekiwanymi obrazami są wymyślne konstrukcje architektury frontowej, która powstawała na zapleczu linii frontu: osiedla ziemianek, Domy Żołnierza, kaplice czy kina. Na fotografiach uwieczniono również życie żołnierzy wycofanych na tyły do kwater we wsiach czy dworach. Ogrom zniszczeń i ofiar II wojny światowej przysłonił te, które spowodowała Wielka Wojna. Oszczędziła ona co prawda Wilno i Lwów, ale obejrzeć można dziesiątki zrujnowanych mniejszych miast, zniszczone dwory, dworce kolejowe, fabryki i mosty. Odrodzona w 1918 roku Rzeczpospolita dopiero po 20 latach – a więc rok przed kolejną wojną światową – osiągnęła poziom produkcji przemysłowej z 1913 roku. O poległych w I wojnie przypominają setki cmentarzy polowych; groby z imieniem i nazwiskiem oznaczały pochówki żołnierzy państw centralnych, których wyposażono w nieśmiertelniki, żołnierzy armii rosyjskiej zazwyczaj chowało się bezimiennie. Z chorób i złych warunków bytowych związanych z wojną zmarło tysiące cywilów. Ofiarami byli również uchodźcy, tylko części udało się powrócić.
autor: Tomasz Kuba Kozłowski (DSH)
projekt graficzny: Witold Błażejewski
koordynacja: Ewa Mazur (DSH)
Ekspozycji towarzyszy album autorstwa Tomasza Kuby Kozłowskiego i Danuty Błahut-Biegańskiej.
Wszystkie fotografie i pozostałe materiały pochodzą z kolekcji Tomasza Kuby Kozłowskiego.
Album przywołuje obrazy z frontu wschodniego, ukazując Wielką Wojnę na Kresach – dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej, terenach współczesnej Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy. W ośmiu rozdziałach (Kordony, garnizony; Wymarsz; Na linii ognia; Ofiary; Życie na froncie; Sielanka na tyłach; Tryumfy; Krajobraz po bitwie) znalazły się oryginalne materiały ikonograficzne pochodzące z prywatnej kolekcji kresowianów Tomasza Kuby Kozłowskiego. Jednym z walorów albumu są niepublikowane dotąd zdjęcia i fragmenty korespondencji niemieckojęzycznych żołnierskich walczących na froncie wschodnim. Publikacja zawiera ponadto: kalendarium wydarzeń, mapy, cytaty oraz trzy indeksy: geograficzny, nazwisk, fotografów i nakładców pocztówek. Album zawiera teksty w języku polskim i angielskim.
Wystawa, na której prezentujemy blisko 150 zdjęć z imponującego artystycznego dorobku Wojciecha Plewińskiego, który przez kilka dekad był związany z krakowskim „Przekrojem” i najważniejszymi polskimi teatrami.
Wystawa plenerowa „Uciekli do Mandżurii” powstała w związku z 80. rocznicą ujawnienia Zbrodni Katyńskiej. Przypominamy o zbrodni katyńskiej oraz o tym, jak kształtowała się pamięć o niej przez kolejne dekady.
Wystawa plenerowa przybliżająca sylwetkę Gabriela Narutowicza oraz realia społeczne i polityczne w 1922 roku.
Przekrojowa wystawa zdjęć wybitnego fotografa Chrisa Niedenthala, podsumowująca 50 lat jego działalności jako fotoreportera. Prezentujemy ponad 200 zdjęć wybranych przez Annę Brzezińską i Katarzynę Puchalską z liczącego setki tysięcy zdjęć archiwum autora.
Wystawa plenerowa bogato ilustrowana zdjęciami historycznymi oraz współczesnymi, zawiera ciekawe opisy działań, które wpłynęły na kształt zieleni w Warszawie.
Na wystawie, przygotowanej przez Polską Akcję Humanitarną we współpracy z Domem Spotkań z Historią, archiwalne zdjęcia z Polski z okresu II wojny światowej i tuż po jej zakończeniu zestawione zostały ze współczesnymi obrazami wojny z Iraku, Libanu, Syrii i Ukrainy z lat 2019 – 2022.
Księgarnia XX wieku
ul. Karowa 20
00-324 Warszawa
Godziny otwarcia:
od wtorku do piątku 12:00–20:00
w sobotę i niedzielę 12:00–20:00
tel.: 22 255-05-02
e-mail: ksiegarnia@dsh.waw.pl
